«Ζώα», ψιθύρισε ο διπλανός μου ακούγοντας τις αποδοκιμασίες και τα γιουχαΐσματα του κοινού στην πρόσφατη παράσταση στη Λυρική Σκηνή της όπερας του Ντβόρζακ «Ρούσαλκα».
Ομως, αυτός ο χαρακτηρισμός είναι λάθος. Διότι μεταξύ των ζώων δύσκολα θα βρει κανείς μια τέτοια στενόμυαλη συμπεριφορά όπως αυτή που είδαμε μεταξύ των μουσικών και του κοινού της Λυρικής, με αφορμή μια ομοφυλοφιλική σκηνή. Αντίθετα, όπως δείχνουν οι επιστημονικές έρευνες, η ομοφυλοφιλική συμπεριφορά είναι αρκετά διαδεδομένη στο ζωικό βασίλειο. Υπολογίζεται ότι σε περίπου 1.500 είδη ζώων έχουν παρατηρηθεί ομοφυλοφιλικές πράξεις. Η ομοφυλοφιλία στα ζώα αφορά τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά, τόσο τα νέα όσο και τα πιο ηλιωμενα, τόσο τα κοινωνικά όσο και τα μοναχικά.Επίσης αφορά τα έμβια όντα σε κάθε βαθμίδα της εξελικτικής τους πορείας -από τα έντομα μέχρι τα θηλαστικά.
Φυσικά, η ύπαρξη της ομοφυλοφιλίας πάντοτε αποτελούσε ένα σοβαρό ερώτημα για την εξελικτική θεωρία: Πώς μπορεί ένα χαρακτηριστικό που έρχεται σε τόσο προφανή αντίθεση με την αναπαραγωγική επιτυχία να επικράτησε στον αδυσσώπητο αγώνα της φυσικής επιλογής; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα τα οποία μπορεί να προσφέρει η ομοφυλοφιλία στην επιβίωση και στην αναπαραγωγή; Για ορισμένους επιστήμονες, οι ομοφυλόφιλες πρακτικές ενίοτε βοηθούν την άμβλυνση των κοινωνικών αντιθέσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές μεταξύ των πιθήκων μπονόμπο (στενών συγγενών δικών μας και των χιμπαντζήδων). Οι μπονόμπο είναι φημισμένοι για την πολύ έντονη σεξουαλική τους δραστηριότητα και περίπου το 50% των σεξουαλικών επαφών τους είναι ομοφυλοφιλοφιλικού χαρακτήρα. Οι θηλυκές μπονόμπος τρίβουν τόσο συχνά τα γεννητικά τους όργανα μεταξύ τους (δες φωτογραφία) που πολλοί ζωολόγοι πιστεύουν ότι τα γεννητικά τους όργανα διαμορφώθηκαν έτσι ώστε να εξυπηρετούν αυτή τη δραστηριότητα. Η κλειτορίδα της θηλυκής μπονόμπο είναι τοποθετημένη μπροστά επειδή, σύμφωνα με αυτή την άποψη, η φυσική επιλογή ευνόησε μια θέση που μεγιστοποιεί τον ερεθισμό κατά τη διάρκεια της αμοιβαίας τριβής. Ομως, και τα αρσενικά πολύ συχνά καβαλάνε το ένα το άλλο και επιδίδονται σε αμοιβαίο στοματικό σεξ (η φωτογραφία από τον Frans De Waal στο «Our Inner Ape», Granta Books) Μια από τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις «λεσβιακής» σεξουαλικής επαφής συμβαίνει όταν μια θηλυκή μπονόμπο δείρει ένα μικρό που την ενοχλεί και η μητέρα του μικρού έρχεται να ζητήσει τον λόγο. Τότε το πρόβλημα λύνεται με τις δυο θηλυκές να αλληλοτρίβουν τα γεννητικά τους όργανα. Αυτός είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους οι μπονόμπο καταφεύγουν στο ομοφυλοφιλικό σεξ, προκειμένου να μειώσουν τις κοινωνικές εντάσεις.
Σύμφωνα με τον γνωστό ζωολόγο Frans de Waal, που τους έχει μελετήσει εξαντλητικά, η ομοφυλοφιλία μεταξύ των μπονόμπο αποτελεί μια γενικευμένη στρατηγική διατήρησης της ειρήνης, και κατά συνέπεια προσφέρει εξελικτικά πλεονεκτήματα.
Ενας άλλος λόγος για τον οποίο η φυσική επιλογή ίσως να ευνόησε σε ορισμένες περιπτώσεις την ομοφυλοφιλία είναι διότι ενίοτε οδηγεί στην κατασκευή ισχυρότερης φωλιάς. Αυτό συμβαίνει μεταξύ π.χ. των κύκνων- όταν δύο αρσενικοί κύκνοι αποφασίζουν να συμβιώσουν. Η φωλιά που θα χτίσουν θα είναι καλύτερη και πιο ανθεκτική απ' αυτή που θα κατασκεύαζαν ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, και κατά συνέπεια η συμβίωση τους αποτελεί μια επιτυχημένη στρατηγική επιβίωσης. Σε άλλες περιπτώσεις η ομοφυλοφυλια βοηθά την επιβίωση των νεογνών. Μεταξύ των στρειδοκυνηγών -ένα είδος πουλιού- υπάρχουν ορισμένα που φτιάχνουν οικογένειες αποτελούμενες από δύο θηλυκά και ένα αρσενικό. Αυτές οι τριμελείς οικογένειες με τη σειρά τους διαιρούνται σε δυο υποκατηγορίες: τις «ανταγωνιστικές», όπου τα θηλυκά έχουν χωριστές φωλιές και μάχονται μεταξύ τους για πρόσβαση στο αρσενικό, και στις «αρμονικές» όπου και οι τρεις ζουν στην ίδια φωλιά. Στις «αρμονικές» οικογένειες τα θηλυκά κάνουν σεξ τόσο μεταξύ τους όσο και με το αρσενικό. Οι φωλιές όπου υπάρχουν «λεσβιακές» σχέσεις παράγουν περισσότερους απογόνους από τις «ανταγωνιστικές», διότι αυτές οι φωλιές είναι πιο προσεγμένες, πιο ανθετικές και παρέχουν καλύτερη προστασία από τα αρπακτικά.
Πάντως, θα πρέπει να επισημανθεί ότι στο ζωικό βασίλειο οι σεξουαλικές ταυτότητες δεν είναι κάτι το μόνιμο. Τα ζώα δεν ταξινομούνται ως γκέι ή ως ετερόφυλα. Ενα ζώο που κάνει ομοφυλοφιλικό σεξ δεν αποστρέφεται την ετεροφυλοφιλική επαφή. Υπάρχουν αρσενικοί πινγκουίνοι που ζουν πολλά χρονια μαζί -πάνω από 6 χρόνια ορισμένες φορές- και ξαφνικά εγκαταλείπουν τη φωλιά και το αρσενικό ταίρι τους προκειμένου ακολουθήσουν και να φτιάξουν μια νέα σχέση με ένα θηλυκό.
Οπως συνόψιζε την κατάσταση ο κοινωνιολόγος Ερικ Αντερσον στο περιοδικό Scientific American: «Τα ζώα δεν έχουν σεξουαλικές ταυτότητες. Απλώς κάνουν σεξ». Γενικώς, τα ζώα είναι ανοιχτόμυαλα και γι' αυτό δεν είναι σωστό να τα παρομοιάζει κανείς με τους μουσικούς και το κοινό της Λυρικής.
Καρολος
(Ελευθεροτυπια 21/04/2009)
Πέμπτη 2 Απριλίου 2009
Παρθενογενεση και αλλα θαυματα
Αυτή την εβδομάδα οι χριστιανοί συντοπίτες μας γιόρτασαν την παρθενογένεση που έγινε -σύμφωνα με αδιασταύρωτες πληροφορίες- σε μια νεαρή Εβραιοπούλα στην Παλαιστίνη, πριν από περίπου 20 αιώνες.
Ομως και οι ζωόφιλοι γιορτάζουν αυτές τις ημέρες μια περίπτωση παρθενογένεσης που εμφανίστηκε στον ζωολογικό κήπο Witchita, στην πολιτεία του Κάνσας των ΗΠΑ: αυτή, σε αντίθεση με την προηγούμενη, είναι απόλυτα διασταυρωμένη, καθώς μεταδόθηκε από όλα τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία. Οι φύλακες του ζωολογικού κήπου έπαθαν το σοκ της ζωής τους, όταν ανακάλυψαν αβγά μέσα στο κλουβί της σαύρας Komodos: πρόκειται για μια μεγάλη σαύρα που κατάγεται από την Ινδοκίνα. Αυτά τα αβγά -δύο από τα οποία είχαν εκκολαφθεί- είχαν γεννηθεί από ένα θηλυκό που δεν είχε δει αρσενικό για περίπου μία δεκαετία. Μια ανάλογη περίπτωση είχε αναφερθεί στη Βρετανία το προηγούμενο έτος. Φαίνεται ότι αυτές οι σαύρες χρησιμοποιούν κατά καιρούς την παρθενογένεση ως στρατηγική αναπαραγωγής. Το έμβρυο, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις άφυλης αναπαραγωγής, είναι γενετικός κλώνος της μητέρας. Οι σαύρες Komodos -καθώς και πολλά ψάρια, αμφίβια και ερπετά- χρησιμοποιούν πολλά αναπαραγωγικά τεχνάσματα. Ετσι, π.χ., αποθηκεύουν σπέρμα το οποίο χρησιμοποιούν όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Απ' αυτή την άποψη, οι σαύρες θα μπορούσαν να είχαν γονιμοποιηθεί από το σπέρμα ενός αρσενικού, με το οποίο είχαν κάνει παρέα... στο παρελθόν. Ομως, μια ανάλυση του DNA των «θαυματουργών εμβρύων» έδειξε ότι όλο το DNA τους προερχόταν από το θηλυκό.
Η «επιλεκτική» παρθενογένεση έχει παρατηρηθεί και σε άλλα είδη τα τελευταία χρόνια. Ορισμένες άλλες σαύρες παράγουν καμιά φορά απογόνους με αυτόν τον τρόπο. Σε ορισμένα είδη γκέκο (τροπικά σαμιαμίδια), τα αρσενικά είναι ανύπαρκτα, ενώ τα θηλυκά γεννούν αβγά, τα οποία είναι γενετικά πανομοιότυπα με τη μητέρα που προηγήθηκε, αλλά και με τις κόρες που θα ακολουθήσουν. Επίσης, ορισμένες αφίδες (μελίγκρα) γεννούν πολλές φορές κόρες χωρίς να έχουν κάνει σεξ, ενώ τον υπόλοιπο καιρό ζευγαρώνουν κανονικά και αποκτούν γιους. Σε ένα είδος σαλιγκαριού που ζει στις λίμνες της Νέας Ζηλανδίας, οι πληθυσμοί με αφυλετική αναπαραγωγή ουσιαστικά ζουν δίπλα σε αυτούς που αναπαράγονται με σεξ.Αξιοσημείωτη είναι και η περίπτωση ενός θηλυκού σφυροκέφαλου καρχαρία, που βρίσκεται στον ζωολογικό κήπο της Ομάχα, στην πολιτεία της Νεμπράσκα. Αυτός ο καρχαρίας γέννησε πρόσφατα μια απόγονο χωρίς -και εδώ- τη συμβολή του αρσενικού. Η περίπτωση του καρχαρία είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για εμάς τους ανθρώπους, διότι προερχόμαστε από έναν κοινό πρόγονο που έζησε πριν από 400 εκατομμύρια χρόνια.
Ομως, οι ζωολόγοι κάθε φορά που αντιμετωπίζουν μια περίπτωση παρθενογένεσης, δεν καίνε... θυμιατά ούτε κάνουν... τρισάγια. Πρόκειται για ένα σπάνιο μεν, φυσικό δε φαινόμενο. «Οπως υπάρχει σεξ χωρίς αναπαραγωγή, έτσι υπάρχει και αναπαραγωγή χωρίς σεξ», δηλώνει η καθηγήτρια Βιολογίας, Ζουκ (Μαρλέ Ζουκ: «Γεμάτοι Ζωή: Φιλικά σκουλήκια, μικρόβια που χαρίζουν υγεία και αφροδισιακά παράσιτα», εκδ. «ΑΒΓΟ»). Η ποικιλία σε αναπαραγωγικές στρατηγικές που βρίσκουμε στο ζωικό βασίλειο ξεπερνά κάθε όριο φαντασίας, επισημαίνει με τη σειρά του ο γνωστός καθηγητής Ιχθυολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Neil Shubin. Η κλωνοποίηση -το αποτέλεσμα της παρθενογένεσης- είναι μια παλιά στρατηγική, την οποία έχουν εφεύρει τα ζώα πολύ πριν το κάνουν οι επιστήμονες. Είναι ένας από τους πολλούς τρόπους που χρησιμοποιούν διάφορα είδη για να αναπαραχθούν, σε έναν δύσκολο και επικίνδυνο κόσμο. Σε μια άλλη τακτική που χρησιμοποιούν ορισμένα ερπετά, το φύλο δεν προσδιορίζεται γενετικά, αλλά βασίζεται σε διάφορες θερμοκρασίες επώασης. Αυτές θα καθορίσουν το φύλο του νεογνού. Αλλα πάλι είδη αλλάζουν το φύλο τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους - γεννιούνται αρσενικά και αναπτύσσονται ως θηλυκά.
«Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος», γράφει ο Shubin, «με τον οποίο τα έμβια όντα γεννιούνται, αναπτύσσονται και διαμορφώνουν το φύλο τους. Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Δυστυχώς, εμείς οι άνθρωποι φαίνεται να το ξεχνάμε αυτό, όταν αναφερόμαστε στη φύση για να μας καθοδηγήσει στις δύσκολες επιλογές που αντιμετωπίζουμε, όπως π.χ. αν η ζωή αρχίζει στη σύλληψη ή ποια είναι η σωστή δομή της οικογένειας. Σε όλες αυτές τις διαμάχες και οι δύο πλευρές θεωρούν ότι γνωρίζουν τι είναι το "φυσικό". Ομως, αν κρίνουμε από τους Komodos, τις σαύρες και τους καρχαρίες, η απάντηση φαίνεται να είναι ότι για την αναπαραγωγή τα πάντα επιτρέπονται».
ΚΑΡΟΛΟΣ
2 - 28/03/2009(Ελευθεροτυπια)
Ομως και οι ζωόφιλοι γιορτάζουν αυτές τις ημέρες μια περίπτωση παρθενογένεσης που εμφανίστηκε στον ζωολογικό κήπο Witchita, στην πολιτεία του Κάνσας των ΗΠΑ: αυτή, σε αντίθεση με την προηγούμενη, είναι απόλυτα διασταυρωμένη, καθώς μεταδόθηκε από όλα τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία. Οι φύλακες του ζωολογικού κήπου έπαθαν το σοκ της ζωής τους, όταν ανακάλυψαν αβγά μέσα στο κλουβί της σαύρας Komodos: πρόκειται για μια μεγάλη σαύρα που κατάγεται από την Ινδοκίνα. Αυτά τα αβγά -δύο από τα οποία είχαν εκκολαφθεί- είχαν γεννηθεί από ένα θηλυκό που δεν είχε δει αρσενικό για περίπου μία δεκαετία. Μια ανάλογη περίπτωση είχε αναφερθεί στη Βρετανία το προηγούμενο έτος. Φαίνεται ότι αυτές οι σαύρες χρησιμοποιούν κατά καιρούς την παρθενογένεση ως στρατηγική αναπαραγωγής. Το έμβρυο, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις άφυλης αναπαραγωγής, είναι γενετικός κλώνος της μητέρας. Οι σαύρες Komodos -καθώς και πολλά ψάρια, αμφίβια και ερπετά- χρησιμοποιούν πολλά αναπαραγωγικά τεχνάσματα. Ετσι, π.χ., αποθηκεύουν σπέρμα το οποίο χρησιμοποιούν όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Απ' αυτή την άποψη, οι σαύρες θα μπορούσαν να είχαν γονιμοποιηθεί από το σπέρμα ενός αρσενικού, με το οποίο είχαν κάνει παρέα... στο παρελθόν. Ομως, μια ανάλυση του DNA των «θαυματουργών εμβρύων» έδειξε ότι όλο το DNA τους προερχόταν από το θηλυκό.
Η «επιλεκτική» παρθενογένεση έχει παρατηρηθεί και σε άλλα είδη τα τελευταία χρόνια. Ορισμένες άλλες σαύρες παράγουν καμιά φορά απογόνους με αυτόν τον τρόπο. Σε ορισμένα είδη γκέκο (τροπικά σαμιαμίδια), τα αρσενικά είναι ανύπαρκτα, ενώ τα θηλυκά γεννούν αβγά, τα οποία είναι γενετικά πανομοιότυπα με τη μητέρα που προηγήθηκε, αλλά και με τις κόρες που θα ακολουθήσουν. Επίσης, ορισμένες αφίδες (μελίγκρα) γεννούν πολλές φορές κόρες χωρίς να έχουν κάνει σεξ, ενώ τον υπόλοιπο καιρό ζευγαρώνουν κανονικά και αποκτούν γιους. Σε ένα είδος σαλιγκαριού που ζει στις λίμνες της Νέας Ζηλανδίας, οι πληθυσμοί με αφυλετική αναπαραγωγή ουσιαστικά ζουν δίπλα σε αυτούς που αναπαράγονται με σεξ.Αξιοσημείωτη είναι και η περίπτωση ενός θηλυκού σφυροκέφαλου καρχαρία, που βρίσκεται στον ζωολογικό κήπο της Ομάχα, στην πολιτεία της Νεμπράσκα. Αυτός ο καρχαρίας γέννησε πρόσφατα μια απόγονο χωρίς -και εδώ- τη συμβολή του αρσενικού. Η περίπτωση του καρχαρία είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για εμάς τους ανθρώπους, διότι προερχόμαστε από έναν κοινό πρόγονο που έζησε πριν από 400 εκατομμύρια χρόνια.
Ομως, οι ζωολόγοι κάθε φορά που αντιμετωπίζουν μια περίπτωση παρθενογένεσης, δεν καίνε... θυμιατά ούτε κάνουν... τρισάγια. Πρόκειται για ένα σπάνιο μεν, φυσικό δε φαινόμενο. «Οπως υπάρχει σεξ χωρίς αναπαραγωγή, έτσι υπάρχει και αναπαραγωγή χωρίς σεξ», δηλώνει η καθηγήτρια Βιολογίας, Ζουκ (Μαρλέ Ζουκ: «Γεμάτοι Ζωή: Φιλικά σκουλήκια, μικρόβια που χαρίζουν υγεία και αφροδισιακά παράσιτα», εκδ. «ΑΒΓΟ»). Η ποικιλία σε αναπαραγωγικές στρατηγικές που βρίσκουμε στο ζωικό βασίλειο ξεπερνά κάθε όριο φαντασίας, επισημαίνει με τη σειρά του ο γνωστός καθηγητής Ιχθυολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Neil Shubin. Η κλωνοποίηση -το αποτέλεσμα της παρθενογένεσης- είναι μια παλιά στρατηγική, την οποία έχουν εφεύρει τα ζώα πολύ πριν το κάνουν οι επιστήμονες. Είναι ένας από τους πολλούς τρόπους που χρησιμοποιούν διάφορα είδη για να αναπαραχθούν, σε έναν δύσκολο και επικίνδυνο κόσμο. Σε μια άλλη τακτική που χρησιμοποιούν ορισμένα ερπετά, το φύλο δεν προσδιορίζεται γενετικά, αλλά βασίζεται σε διάφορες θερμοκρασίες επώασης. Αυτές θα καθορίσουν το φύλο του νεογνού. Αλλα πάλι είδη αλλάζουν το φύλο τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους - γεννιούνται αρσενικά και αναπτύσσονται ως θηλυκά.
«Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος», γράφει ο Shubin, «με τον οποίο τα έμβια όντα γεννιούνται, αναπτύσσονται και διαμορφώνουν το φύλο τους. Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Δυστυχώς, εμείς οι άνθρωποι φαίνεται να το ξεχνάμε αυτό, όταν αναφερόμαστε στη φύση για να μας καθοδηγήσει στις δύσκολες επιλογές που αντιμετωπίζουμε, όπως π.χ. αν η ζωή αρχίζει στη σύλληψη ή ποια είναι η σωστή δομή της οικογένειας. Σε όλες αυτές τις διαμάχες και οι δύο πλευρές θεωρούν ότι γνωρίζουν τι είναι το "φυσικό". Ομως, αν κρίνουμε από τους Komodos, τις σαύρες και τους καρχαρίες, η απάντηση φαίνεται να είναι ότι για την αναπαραγωγή τα πάντα επιτρέπονται».
ΚΑΡΟΛΟΣ
2 - 28/03/2009(Ελευθεροτυπια)
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)