Παρθενογενεση και αλλα θαυματα

Αυτή την εβδομάδα οι χριστιανοί συντοπίτες μας γιόρτασαν την παρθενογένεση που έγινε -σύμφωνα με αδιασταύρωτες πληροφορίες- σε μια νεαρή Εβραιοπούλα στην Παλαιστίνη, πριν από περίπου 20 αιώνες.

Ομως και οι ζωόφιλοι γιορτάζουν αυτές τις ημέρες μια περίπτωση παρθενογένεσης που εμφανίστηκε στον ζωολογικό κήπο Witchita, στην πολιτεία του Κάνσας των ΗΠΑ: αυτή, σε αντίθεση με την προηγούμενη, είναι απόλυτα διασταυρωμένη, καθώς μεταδόθηκε από όλα τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία. Οι φύλακες του ζωολογικού κήπου έπαθαν το σοκ της ζωής τους, όταν ανακάλυψαν αβγά μέσα στο κλουβί της σαύρας Komodos: πρόκειται για μια μεγάλη σαύρα που κατάγεται από την Ινδοκίνα. Αυτά τα αβγά -δύο από τα οποία είχαν εκκολαφθεί- είχαν γεννηθεί από ένα θηλυκό που δεν είχε δει αρσενικό για περίπου μία δεκαετία. Μια ανάλογη περίπτωση είχε αναφερθεί στη Βρετανία το προηγούμενο έτος. Φαίνεται ότι αυτές οι σαύρες χρησιμοποιούν κατά καιρούς την παρθενογένεση ως στρατηγική αναπαραγωγής. Το έμβρυο, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις άφυλης αναπαραγωγής, είναι γενετικός κλώνος της μητέρας. Οι σαύρες Komodos -καθώς και πολλά ψάρια, αμφίβια και ερπετά- χρησιμοποιούν πολλά αναπαραγωγικά τεχνάσματα. Ετσι, π.χ., αποθηκεύουν σπέρμα το οποίο χρησιμοποιούν όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Απ' αυτή την άποψη, οι σαύρες θα μπορούσαν να είχαν γονιμοποιηθεί από το σπέρμα ενός αρσενικού, με το οποίο είχαν κάνει παρέα... στο παρελθόν. Ομως, μια ανάλυση του DNA των «θαυματουργών εμβρύων» έδειξε ότι όλο το DNA τους προερχόταν από το θηλυκό.

Η «επιλεκτική» παρθενογένεση έχει παρατηρηθεί και σε άλλα είδη τα τελευταία χρόνια. Ορισμένες άλλες σαύρες παράγουν καμιά φορά απογόνους με αυτόν τον τρόπο. Σε ορισμένα είδη γκέκο (τροπικά σαμιαμίδια), τα αρσενικά είναι ανύπαρκτα, ενώ τα θηλυκά γεννούν αβγά, τα οποία είναι γενετικά πανομοιότυπα με τη μητέρα που προηγήθηκε, αλλά και με τις κόρες που θα ακολουθήσουν. Επίσης, ορισμένες αφίδες (μελίγκρα) γεννούν πολλές φορές κόρες χωρίς να έχουν κάνει σεξ, ενώ τον υπόλοιπο καιρό ζευγαρώνουν κανονικά και αποκτούν γιους. Σε ένα είδος σαλιγκαριού που ζει στις λίμνες της Νέας Ζηλανδίας, οι πληθυσμοί με αφυλετική αναπαραγωγή ουσιαστικά ζουν δίπλα σε αυτούς που αναπαράγονται με σεξ.Αξιοσημείωτη είναι και η περίπτωση ενός θηλυκού σφυροκέφαλου καρχαρία, που βρίσκεται στον ζωολογικό κήπο της Ομάχα, στην πολιτεία της Νεμπράσκα. Αυτός ο καρχαρίας γέννησε πρόσφατα μια απόγονο χωρίς -και εδώ- τη συμβολή του αρσενικού. Η περίπτωση του καρχαρία είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για εμάς τους ανθρώπους, διότι προερχόμαστε από έναν κοινό πρόγονο που έζησε πριν από 400 εκατομμύρια χρόνια.

Ομως, οι ζωολόγοι κάθε φορά που αντιμετωπίζουν μια περίπτωση παρθενογένεσης, δεν καίνε... θυμιατά ούτε κάνουν... τρισάγια. Πρόκειται για ένα σπάνιο μεν, φυσικό δε φαινόμενο. «Οπως υπάρχει σεξ χωρίς αναπαραγωγή, έτσι υπάρχει και αναπαραγωγή χωρίς σεξ», δηλώνει η καθηγήτρια Βιολογίας, Ζουκ (Μαρλέ Ζουκ: «Γεμάτοι Ζωή: Φιλικά σκουλήκια, μικρόβια που χαρίζουν υγεία και αφροδισιακά παράσιτα», εκδ. «ΑΒΓΟ»). Η ποικιλία σε αναπαραγωγικές στρατηγικές που βρίσκουμε στο ζωικό βασίλειο ξεπερνά κάθε όριο φαντασίας, επισημαίνει με τη σειρά του ο γνωστός καθηγητής Ιχθυολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Neil Shubin. Η κλωνοποίηση -το αποτέλεσμα της παρθενογένεσης- είναι μια παλιά στρατηγική, την οποία έχουν εφεύρει τα ζώα πολύ πριν το κάνουν οι επιστήμονες. Είναι ένας από τους πολλούς τρόπους που χρησιμοποιούν διάφορα είδη για να αναπαραχθούν, σε έναν δύσκολο και επικίνδυνο κόσμο. Σε μια άλλη τακτική που χρησιμοποιούν ορισμένα ερπετά, το φύλο δεν προσδιορίζεται γενετικά, αλλά βασίζεται σε διάφορες θερμοκρασίες επώασης. Αυτές θα καθορίσουν το φύλο του νεογνού. Αλλα πάλι είδη αλλάζουν το φύλο τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους - γεννιούνται αρσενικά και αναπτύσσονται ως θηλυκά.

«Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος», γράφει ο Shubin, «με τον οποίο τα έμβια όντα γεννιούνται, αναπτύσσονται και διαμορφώνουν το φύλο τους. Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Δυστυχώς, εμείς οι άνθρωποι φαίνεται να το ξεχνάμε αυτό, όταν αναφερόμαστε στη φύση για να μας καθοδηγήσει στις δύσκολες επιλογές που αντιμετωπίζουμε, όπως π.χ. αν η ζωή αρχίζει στη σύλληψη ή ποια είναι η σωστή δομή της οικογένειας. Σε όλες αυτές τις διαμάχες και οι δύο πλευρές θεωρούν ότι γνωρίζουν τι είναι το "φυσικό". Ομως, αν κρίνουμε από τους Komodos, τις σαύρες και τους καρχαρίες, η απάντηση φαίνεται να είναι ότι για την αναπαραγωγή τα πάντα επιτρέπονται».

ΚΑΡΟΛΟΣ
2 - 28/03/2009(Ελευθεροτυπια)