Golden boys,κουκουλοφοροι και το "καλο του συνολου"

Golden boys, κουκουλοφόροι και το «καλό του συνόλου»

Αυτό που είναι πραγματικά εντυπωσιακό με τα γεγονότα που βιώνουμε τους τελευταίους μήνες είναι πόσο αναποτελεσματικές είναι οι επικλήσεις στο όνομα του «καλού του συνόλου». Είτε απευθύνονται προς εκείνους που καταστρέφουν εκπαιδευτικά ιδρύματα, καταστήματα και σιδηρόδρομους, είτε προς ομάδες συμφερόντων που προασπίζονται τα στενά συντεχνιακά τους συμφέροντα, αδιαφορώντας για τις ευρύτερες ζημιές στην κοινωνία, οι εκκλήσεις πάνε όλες γενικώς στο βρόντο.

Από τη σκοπιά λοιπόν της εξελικτικής θεωρίας προκύπτει το ερώτημα: τα άτομα που συμπεριφέρονται με αυτό τον ιδιοτελή τρόπο, αρνούμενοι να θυσιάσουν τα συμφέροντά τους στο βωμό του συνόλου, λειτουργούν «αφύσικα»; Ή αντιθέτως είναι «αφύσικη» -και για αυτό αναποτελεσματική- η επίκληση στο «καλό του συνόλου», προκειμένου να τους πείσει να σταματήσουν τις επιζήμιες δραστηριότητές τους; (Σ.σ.: το να είναι μια συμπεριφορά «φυσική» δεν σημαίνει ότι είναι κατ' ανάγκη «καλή»... αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία).

Για πολλά χρόνια στη βιολογία της εξέλιξης επικρατούσε η περίφημη θεωρία της «επιλογής ομάδας». Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, μια ομάδα της οποίας τα μεμονωμένα μέλη είναι έτοιμα να θυσιαστούν για το καλό της έχει περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει και να αναπαραχθεί, από ό,τι μια ομάδα στην οποία επικρατούν μόνο ιδιοτελή άτομα. Κατά συνέπεια η φυσική επιλογή θα ευνοήσει τις ομάδες ή τα είδη των οποίων τα μέλη είναι έτοιμα να θυσιαστούν για το καλό του συνόλου. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, π.χ. σε περιπτώσεις σπάνιων διατροφικών πόρων, ένα ζώο θα κρατήσει σε χαμηλούς ρυθμούς την αναπαραγωγή του, προκειμένου να μην αυξηθεί πολύ ο πληθυσμός και μ' αυτόν τον τρόπο μειωθούν καταστροφικά τα τρόφιμα. Μόνο οι ομάδες των ζώων που θα λειτουργούσαν με αυτό τον τρόπο θα επιβίωναν. Αντίθετα, οι ομάδες των οποίων τα μέλη λειτουργούσαν εγωιστικά και έκαναν πολλούς απογόνους, θα εξαφανίζονταν λόγω της υπερεκμετάλλευσης των διατροφικών πόρων.

Η θεωρία αυτή φαινόταν να εξηγεί εκ πρώτης άποψης περιπτώσεις «αυτοθυσίας» στο ζωικό βασίλειο, όπως τις φωνές που έβγαζαν ορισμένα πουλιά όταν έβλεπαν να πλησιάζει ένα αρπακτικό. Τα πουλιά με αυτό τον τρόπο προειδοποιούσαν τα μέλη της υπόλοιπης ομάδας και τους έδιναν τον χρόνο να φύγουν ή να κρυφτούν. Ομως ταυτόχρονα θυσίαζαν τον εαυτό τους, επισύροντας με τη φωνή τους την προσοχή του αρπακτικού. Αν λοιπόν ίσχυε η θεωρία της «επιλογής ομάδας», τότε πράγματι ο «αναρχικός» που καταστρέφει τη δημόσια περιουσία, ο αγρότης που κλείνει τους δρόμους για να πάρει μεγαλύτερες επιδοτήσεις και τα golden boys των τραπεζών που δυναμίτιζαν τις οικονομίες γενεών για να πάρουν μεγαλύτερα bonus, όλοι τους λειτουργούν «αφύσικα». Βάζοντας το κέφι τους υψηλότερα από το ομαδικό συμφέρον, παραβιάζουν τους φυσικούς νόμους που σύμφωνα με αυτή την αντίληψη ευνοούν τα κοινωνικά σύνολα, των οποίων τα μέλη λειτουργούν με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο.

Ομως, δυστυχώς, η θεωρία δεν ισχύει. Την ανατροπή της θεωρίας οφείλουμε στο κλασικό έργο Adaptation and Natural Selecton (Προσαρμογή και Φυσική Επιλογή -1966) του βιολόγου George Williams. Σύμφωνα με τον Williams η «επιλογή ομάδας» δεν μπορεί να έχει παίξει κανένα σοβαρό ρόλο στην εξέλιξη των έμβιων όντων για τον ακόλουθο λόγο. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει ένα είδος πουλιών που αποτελείται από δύο τύπους, τον Α και τον Β. Οι Α αυτοθυσιάζονται αυτοκτονώντας, όταν υπάρχει έλλειψη τροφής, προκειμένου να επιβιώσει η υπόλοιπη ομάδα. Οι Β αντίθετα τρώνε πάντοτε «του σκασμού», αδιαφορώντας για το «καλό του συνόλου».Το ερώτημα είναι: ποιος από τους δύο τύπους θα αναπαραχθεί στην επόμενη γενιά; Η απάντηση είναι φυσικά ότι τα πουλιά που αυτοκτονούν δεν πρόκειται να αφήσουν απογόνους, ενώ αντίθετα αυτά που αρνήθηκαν να θυσιαστούν για το καλό του συνόλου θα αφήσουν. Ετσι, σε μερικές γενιές όλο το κοπάδι θα αποτελείται από τους Β, δηλαδή τα πουλιά που έχουν «ιδιοτελή» χαρακτηριστικά.

Η ανατροπή της θεωρίας της «επιλογής ομάδας» οδήγησε επίσης σε μια επανεξέταση των περιπτώσεων συμπεριφοράς ζώων, που παραδοσιακά ερμηνεύονταν ως περιπτώσεις αυτοθυσίας για το καλό της ομάδας -όπως τις χαρακτηριστικές «προειδοποιητικές» κραυγές ορισμένων πτηνών, στις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως. Το πουλί που βγάζει την κραυγή, σύμφωνα με την παραδοσιακή θεωρία, ρισκάρει τον θάνατό του (αποκαλύπτοντας τη θέση του στο αρπακτικό), προκειμένου να προειδοποιήσει τους άλλους συντρόφους του. Αμ δε! Οπως έδειξαν σύγχρονα πειράματα, η κραυγή του πουλιού δεν απευθύνεται στους συντρόφους του, αλλά στο αρπακτικό. Με την κραυγή του το πουλί ενημερώνει τον θηρευτή ότι τον έχει δει και ότι κατά συνέπεια έχει όλο τον καιρό να διαφύγει κρυβόμενο, π.χ. στην πυκνή βλάστηση. «Κυνήγα τους άλλους, όχι εμένα γιατί εγώ σε έχω δει» λέει το πουλί στο αρπακτικό με την κραυγή του. Η συμπεριφορά του δεν στοχεύει στο «καλό του συνόλου», αλλά στην επιβίωση και αναπαραγωγή των δικών του γονιδίων.

Πέντε έτη μετά την έκδοση του βιβλίου του Williams όλοι σχεδόν οι βιολόγοι είχαν εγκαταλείψει τη θεωρία της «επιλογής ομάδας». Οι μόνοι που φαίνεται ότι εξακολουθούν να την πιστεύουν σήμερα είναι οι πολιτικοί και για αυτό ίσως οι εκκλήσεις τους δεν φέρνουν απολύτως κανένα αποτέλεσμα.

Καρολος