Επιβιωνουν οι "φουσκωτοι";

Ορισμένοι έχουν επιφυλάξεις σχετικά με τις πολιτικές συνέπειες των θεωριών του Δαρβίνου διότι ταυτίζουν την θεωρία της «φυσικής επιλογής» με την «επιβίωση του ισχυροτέρου». Και από την στιγμή που ισχύει αυτό τότε ανοίγει ο δρόμος για την νομιμοποίηση του «δικαίου του ισχυροτέρου», του «νόμου της ζούγκλας», του «ο θάνατός σου, η ζωή μου» και για άλλα παρεμφερή χαριτωμένα.

Αναμφίβολα ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής είναι το κεντρικό σημείο της εξελικτικής θεωρίας. Ομως ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής δεν οδηγεί κατ' ανάγκη στην επικράτηση του «ισχυροτέρου». Οδηγεί στην επικράτηση του πιο «κατάλληλου» ή «ευπροσάρμοστου», που είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό.Σε έναν πληθυσμό η κάθε γενιά παρουσιάζει μια ποικιλομορφία φυσικών χαρακτηριστικών. Αλλα από αυτά είναι κληροδοτημένα από την προηγούμενη γενιά και άλλα είναι το αποτέλεσμα τυχαίων μεταλλάξεων του γενετικού υλικού. Η θεωρία της φυσικής επιλογής λέει ότι οι οργανισμοί που θα μεταφέρουν τα γονίδιά τους στις επόμενες γενιές, είναι αυτοί των οποίων τα χαρακτηριστικά βοηθούν στην επιβίωση και την αναπαραγωγή τους.

Οπως γράφει ο κορυφαίος βιολόγος Ernst Mayr «τα άτομα με τη μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώνουν και να αναπαράγονται επιτυχώς είναι και τα καλύτερα προσαρμοσμένα λόγω του ότι κατέχουν έναν ιδιαίτερο συνδυασμό γνωρισμάτων». Οπως τονίζει ο Mayr, αυτό που ο Δαρβίνος ονόμασε φυσική επιλογή είναι στην πραγματικότητα μια διαδικασία εξάλειψης: γεννήτορες της επόμενης γενιάς γίνονται τα άτομα εκείνα μεταξύ των απογόνων των γονιών τους τα οποία επιβιώνουν είτε τυχαία είτε επειδή κατέχουν χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ιδιαίτερα καλά προσαρμοσμένα στις επικρατούσες περιβαλλοντικές συνθήκες. (Ernst Mayr, «Τι είναι η εξέλιξη», Εκδ. Κάτοπτρο).

Ομως αυτό δεν σημαίνει κατ' ανάγκη την επιβίωση του ισχυροτέρου. Ας υποθέσουμε ότι ξαφνικά λόγω μιας τυχαίας μεταλλαγής στο γενετικό υλικό εμφανίζεται μεταξύ του πληθυσμού μας ένα άτομο -ας τον πούμε Χάρη- το οποίο δεν αισθάνεται την ίδια αποστροφή στα ανθρώπινα απόβλητα όπως οι υπόλοιποι. Ο Χάρης ζει στους υπονόμους και καμιά φορά τρέφεται από ακαθαρσίες. Κατά τα άλλα ο Χάρης έχει σώμα μποντιμπιλντερά και γενικώς «γ... και δέρνει». Με άλλα λόγια έχει όλα τα προσόντα για να θριαμβεύσει στη μάχη για την «επιβίωση του ισχυροτέρου», σωστά; Αμ δε! Το πρόβλημα είναι ότι ο Χάρης θα είχε περίπου μηδενικές πιθανότητες να αφήσει απογόνους. Μπορείτε να φανταστείτε μια κοπέλα που θα δεχόταν να βγει μαζί του για μια ρομαντική βόλτα στους υπονόμους, ή να πάει το καλοκαίρι μαζί του για βραδινό μπάνιο στους βόθρους; Η φυσική λοιπόν επιλογή δεν πρόκειται να ευνοήσει τον Χάρη. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι ο Χάρης είναι λιγότερο «ισχυρός» από τους υπόλοιπους. Σημαίνει απλά ότι το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό με το οποίο τον προίκισε η φύση -δηλαδή η έλξη που αισθάνεται για τα απόβλητα- δεν είναι κατάλληλο για το συγκεκριμένο περιβάλλον στο οποίο ζει. Αν ο Χάρης ήταν αλογόμυγα, τότε αυτό το χαρακτηριστικό θα του παρείχε μια ζηλευτή θέση μεταξύ των ομοειδών του.

Το περιβάλλον είναι εκείνο που επιλέγει ποιο χαρακτηριστικό είναι κατάλληλο - και αυτό, όπως έδειξε το προηγούμενο παράδειγμα, δεν είναι πάντοτε η ισχύς.«Ο ικανός», γράφει ο Ποταμιάνος, «δεν είναι κατ' ανάγκη αυτός με τα φουσκωτά μπράτσα ή με το επιβλητικό παράστημα συνοδευόμενο και από το ανάλογο εξουσιαστικό ύφος, παρά είναι αυτός που... "θηλυκώνει" όσο καλύτερα γίνεται. Η προσαρμοστική ικανότητα είναι εντέλει σαν το κλειδί στην κλειδαριά. (Θα πρέπει να φανταστούμε) τα άτομα που ανήκουν στο ίδιο είδος πώς εισχωρούν σαν όλο και πιο ταιριαστά κλειδιά μέσα στις κλειδαριές που είναι οι οικολογικές εστίες τους» (Δ. Ποταμιάνος, «Ενικός-Πληθυντικός», Εκδ. Καστανιώτης).

Επίσης και στις μεγάλες αλλαγές που συντελέστηκαν στο ζωικό βασίλειο λόγω τυχαίων περιστατικών (καταστροφών κ.λπ.) κατά τη διάρκεια των εκατομμυρίων ετών της εξέλιξης, η ισχύς φαίνεται να έπαιξε μικρό ρόλο στην επιβίωση. Η πιο γνωστή τέτοια μαζική καταστροφή αφορά την εξαφάνιση των δεινοσαύρων στο τέλος της εποχής του Κρητιδικού πριν από 65 εκατομμύρια έτη που προκλήθηκε, πιθανότατα, από την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς στη Γη. Στην καταστροφή επέζησαν οι χελώνες και οι σαύρες - ζώα τα οποία μάλλον δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν ισχυρότερα των δεινοσαύρων.«Χρειάστηκε ένας αιώνας», γραφει ο Kay, «για να γίνουν κατανοητά τα μαθηματικά των ιδεών του Δαρβίνου. Εν τω μεταξύ η σύγχυση της φράσης "η επιβίωση του πιο δυνατού" οδήγησε στην εσφαλμένη πεποίθηση ότι η εξέλιξη ήταν μια διαδικασία συνεχούς βελτίωσης η οποία είχε και ηθικές συνέπειες και δικαιολογούσε απόψεις για φυλετική ανωτερότητα και ευγονικές πολιτικές». (John Kay, «Η αλήθεια για τις αγορές», Εκδ. Κριτική).

Κάρολος